You are currently viewing Những đỉnh cao chỉ huy của Daniel Yergin và Joseph Stanislaw: Cuộc chiến vì nền kinh tế thế giới

Những đỉnh cao chỉ huy của Daniel Yergin và Joseph Stanislaw: Cuộc chiến vì nền kinh tế thế giới

Những đỉnh cao chỉ huy có tên tiếng anh là The Commanding heights: The Battle for the World Economy, được hai tác giả Daniel A.Yergin và Joseph Stanislaw xuất bản lần đầu tiên tại Anh vào khoảng năm 1998.

Cuốn sách nhận được rất nhiều đánh giá tích cực từ các chuyên gia kinh tế trên thế giới và được dịch ra nhiều thứ tiếng. Nhà xuất bản tri thức giới thiệu tới độc giả nước ta vào khoảng năm 2006 nhờ bản dịch của ông Trần Đình Thiên và nhóm dịch của ông Phạm Quang Diệu.

Trong sách không giới thiệu, nhưng có vẻ như ông Trần Đình Thiên ở đây là PGS.TS, Viện Trưởng Viện Kinh Tế Việt Nam. Ông Thiên giữ nhiều các chức vụ trong viện Hàn Lâm khoa học Việt Nam và các tổ chức tư vấn kinh tế trong Chính Phủ. Năm 1991, ông nhận học vị tiến sĩ kinh tế chính trị học tại Viện kinh tế học, viện hàn lâm khoa học Liên Xô. Với chức trách đó thì ông Trần Đình Thiên truyền bá cuốn sách này cũng hợp lý.

Nhân dịp kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, Nam Hải đang được ở trong một kỳ nghỉ dài 5 ngày nên tiện tay đọc lại cuốn sách này và trân trọng giới thiệu tới các độc giả.

Nội dung của những đỉnh cao chỉ huy

Cuốn sách này rất dày (830 trang), khá nặng, và cơ bản là sách nghiên cứu lịch sử kinh tế chính trị. Nội dung của Những Đỉnh Cao Chỉ Huy được gói trong 14 chương của cuốn sách:

  1. Ba mươi năm Huy Hoàng: Nền kinh tế hỗn hợp ở châu Âu;
  2. Tai ương từ sự đồ sộ: Chủ nghĩa tư bản tự điều chỉnh kiểu Mỹ;
  3. Lời thề định mệnh: Sự nổi lên của thế giới thứ ba;
  4. Vị thầy tu mất trí: Cuộc cách mạng thị trường của nước Anh;
  5. Khủng hoảng niềm tin: Cả thế giới chỉ chí khi bức tường Berlin sụp đổ;
  6. Hơn cả thần kỳ: Sự nổi lên của châu Á;
  7. Mèo đen, mèo trắng: Công cuộc cải cách của Trung Quốc;
  8. Sau chế độ cấp phép: Sự thức tỉnh của Ấn Độ;
  9. Tuân theo luật chơi: Trò chơi mới ở Mỹ La-tinh;
  10. Chiếc vé tới kinh tế thị trường: Hành trình tiếp sau chủ nghĩa cộng sản;
  11. Lời cam kết: Châu âu kiếm tìm một khế ước xã hội mới.
  12. Cuộc cách mạng bị trì hoãn: Thế cân bằng mới của nước mỹ.
  13. Kỷ nguyên toàn cầu hóa: Cuộc chiến vì nền kinh tế thế giới.
  14. Niềm tin trở lại: Luật chơi mới.

Có thể gọi Những Đỉnh Cao Chỉ Huy là sách sử về kinh tế – chính trị thế giới trước năm 2000 – trước thời kỳ toàn cầu hóa. Là giai đoạn tan vỡ của nền kinh tế tập trung ở các nước cộng sản Đông Âu. Đồng thời, là giai đoạn tư bản hóa ở các thị trường mới nổi.

Bức tường Berlin giờ là điểm du lịch. Song trong quá khứ nó từng là ranh giới của hai thể chế kinh tế đối lập.

Sau giai đoạn này thì ta bắt đầu có thể đọc về Chiếc Lexus và cây Oliu, Thế giới phẳng, CEO ở Trung Quốc… hay các cuốn sách về toàn cầu hóa khác. Cho tới khoảng năm 2019 – thời điểm Donald Trump thúc đẩy kinh tế theo khu vực, thế giới trở nên đa cực và các vấn đề như Covid-19, Chiến tranh địa chính trị Nga – Ucraine, động đất, biến đổi khí hậu… Thế giới dần chuyển sang trạng thái đa cực.

Ngày nay độc giả chúng ta có nhiều sách về thế giới tương lai để nghiền ngẫm. Dù vậy cuốn sách Những Đỉnh Cao Chỉ Huy vẫn phản ánh một giai đoạn lịch sử rất quan trọng trong sự phát triển kinh tế thế giới. Với dân kinh tế, thì đây vẫn là kiệt tác không thể bỏ lỡ.

Sách của nga về mối quan hệ giữa nhà nước và thị trường.

“Những đỉnh cao chỉ huy kể lại những thay đổi quan trọng nhất của thế giới hiện đại một cách đầy lôi cuốn và ấn tượng. Cuốn sách này sẽ là vô giá đối với bạn đọc nhiều nới trên thế giới.” – Yegor Gaidar, Cựu thủ tướng và là bộ trưởng tài chính Nga.

Những đỉnh cao chỉ huy (Tiếng nga là “Командные высоты”) là tựa đề một bài diễn văn của V.I.Lenin sử dụng khái niệm này trong báo cáo đọc tại đại hội lần thứ 4 của quốc tế cộng sản để nói về những ngành kinh tế có thể kiểm soát được hiệu quả và hỗ trợ cho các ngành khác. Đây còn là một thuật ngữ quân sự, chỉ những điểm cao quan trọng mang tính chi phối chiến trường, gọi là các điểm cao chiến lược.

Lenin nói: “Chúng tôi buộc phải đi đường vòng. Chủ nghĩa tư bản nhà nước như chúng tôi đã thiết lập trong nước là một chủ nghĩa tư bản nhà nước đặc biệt. Nó khác với khái niệm thông thường về chủ nghĩa tư bản nhà nước. Chúng tôi nắm tất cả những đỉnh cao chỉ huy.”

Các tác giả đã lấy tiêu đề đầy hứng khởi đó để đặt tên cho cuốn sách. Đây là một công trình đồ sộ phản ánh nỗi ám ảnh dày vò của tác giả về mối quan hệ “Nhà Nước – Thị Trường”. Có rất nhiều nghiên cứu của các học giả và các nhà kinh tế về mối quan hệ này.

Những đỉnh cao chỉ huy – Cuộc chiến vì nền kinh tế thế giới còn cho người đọc thấy rằng, nhờ nắm được “Những đỉnh cao chỉ huy”, nhà nước đã từng đóng vai trò to lớn trong sự phát triển của các quốc gia. Vai trò này không chỉ thể hiện ở các nước xã hội chủ nghĩa – kế hoạch hóa tập trung trước đây, mà còn đặc biệt rõ ràng trong các nền kinh tế thuộc hệ thống tư bản chủ nghĩa, từ các nước phát triển nhất cho đến các nước kém phát triển. Theo các tác giả, ngay cả ở những nước tư bản phát triển nhất, tức là nơi có nhiều thị trường nhất, thì nhà nước cũng đã từng – và hiện vẫn đang đóng vai trò to lớn, không chỉ là vai trò quan trọng mà còn là yếu tố quyết định sự phát triển, trong những giai đoạn lịch sử xác định. Trong sự biện chứng của lịch sử, các chứng cứ thực tiễn được cuốn sách nêu ra khẳng định một điều không ai có thể bác bỏ: “Bàn tay vô hình” của thị trường chỉ thật sự hữu ích khi nó kết hợp với “bàn tay hữu hình” của nhà nước nhằm phục vụ sự phát triển của nền kinh tế thị trường.

Suy ngẫm về những đỉnh cao chỉ huy trong thế giới hôm nay.

Trên tay cuốn sách cũ và nặng này là vấn đề vĩ mô, nội dung về kinh tế chính trị và cuốn sách được còn viết cách đây 26 năm…. Tôi tự hỏi, bây giờ và trong tương lai thì độc giả đọc cuốn sách này sẽ có lợi ích gì!?

Trước tiên, chúng ta cần phải tiếp cận cuốn Những đỉnh cao chỉ huy như với tâm thế một cuốn sách lịch sử kinh tế. Cuốn sách này vốn dĩ tốt cho các nhà hoạch định chính sách. Với thường dân thì nó có rất ít nội dung hữu ích. Chỉ là “mua vui cũng được một vài trống canh”. Như tôi là một người đam mê đọc sách về kinh tế, nó cho tôi một góc nhìn thú vị. Các sinh viên kinh tế chắc chắn cũng sẽ thấy thích thú như tôi. Với người bình thường thì hơi xa xỉ.

Thứ hai, Cuốn sách cung cấp một góc nhìn đa chiều và khách quan hơn về chủ nghĩa tư bản theo định hướng nhà nước. Dù là mô hình hay cách gọi có khác nhau thì cơ bản vẫn vậy. Chỉ có vận hành khác biệt giữa các quốc gia và dân tộc sao cho phù hợp. Nếu bạn muốn có hiểu biết về các giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản thì đây là cuốn sách cực kỳ đáng đọc.

Thứ ba, nhận thức về rủi do kinh tế. Có rất nhiều vấn đề để chuyển đổi kinh tế trong thời kỳ quá độ. Làm sao cho nó có trật tự và không bị trật bánh? (khủng hoảng kinh tế do sai lầm của nhà nước). Ở mức độ cá nhân, có rất nhiều bạn trẻ tôi gặp hầu như không có tư duy về rủi do kinh tế. Nhiều người đi làm hàng ngày và không hiểu tại sao giá trúng gà lúc rẻ lúc đắt. Ông bà ta tiết kiệm từng đồng dù tài sản hàng chục tỷ, còn giới trẻ thoải mái với nợ thẻ tín dụng. Thật là kỳ quái!

Cuôi cùng, tôi cho rằng chúng ta sớm muộn thì chúng ta đang dần trở thành những “con người kinh tế”. Thêm hiểu biết về kinh tế học là không thừa.

Một vài trích đoạn trong Những đỉnh cao chỉ huy

Sự thành công của các nước công nghiệp châu âu đã chứng minh cho tư tưởng rằng chính phủ cần phải đảm nhận một vị trí tích cực trong việc giám sát và hướng dẫn nền kinh tế – và trong nhiều trường hợp cần sở hữu một phần nền kinh tế – nhằm mang lại sự thịnh vượng cho tất cả mọi người. Trong sự phát triển kinh tế chưa từng có này, nền kinh tế hỗn hợp đã chứng tỏ là một hệ thống đầy tính ưu việt và sẽ còn vươn xa hơn, cao hơn trong thời gian tới. Nhà nước hoặc nắm giữu “những đỉnh cao chỉ huy”, hoặc quản lý các chính sách tài khóa. Chính phủ đã tạo ra và đảm nhận trách nhiệm của một nhà nước phúc lợi xã hội và chính phủ này đã toàn tâm cho việc sửa chữa các khiếm khuyết của thị trường. Tất cả tạo nên một công thức cho sự thành công trong phát triển kinh tế, đầy lùi những năm tháng tồi tệ giữa hai cuộc chiến tranh và sự tàn phá khủng khiếp trong chiến tranh thế giới thứ hai vào dĩ vẵng. Thực vậy, cho dù so sánh theo cách nào thì trong thuật ngữ kinh tế, đó là những năm tháng vinh quang. – Trang 83, phần kết của kinh tế hỗn hợp châu âu.

Grigory Yavlinsky – Người chuyển đổi nền kinh tế thị trường của Nga. Ông đã vài lần tranh cử tổng thống thất bại trước Putin. Hiện tại ông là giáo sư nghiên cứu cấp cao tại trường kinh tế cao cấp thuọc đại học nghiên cứu quốc gia Nga.

Yavlinsky và nhóm cộng sự đã vạch ra một kế hoạch giúp liên xô chuyển sang nền kinh té thị trường chỉ trong vòng 400 ngày, sau đó được điều chỉnh thành 500 ngày. Kế hoạch này được đưa ra theo một sắc lệnh chung giữa tổng thống Liên Xô Gorbachev và tổng thống liên bang nga Boris Yeltsin, người mà vào thời điểm đó có rất ít quyền lực. (trong suốt thời gian này, Yavlinsky nói với Yeltsin chẳng chút khách sáo rằng: “Ngài là tổng thống của một nước không tồn tại. Ngài không có ngân hàng, không có tiền tệ, không có cộng cụ để làm bất cứ điều gì, không có gì ngoại trừ một cửa hàng giặt là độc lập”). Cuối cùng thì kế hoạch của Yavlinsky đã được hình thành dưới hình thức một báo cáo với tiêu đề khá thích hợp là Bước quá độ sang nền kinh tế thị trường. – Trang 557. Phần hành trình phía sau chủ nghĩa cộng sản.

Bạn có thể đọc thêm về Grigory Yavlinsky tại wiki

Robert Rubin, cựu bộ trưởng tài chính Mỹ nhận xét: “Các thị trường vốn mở cửa không chỉ mang lại cơ hội và những lợi ích to lớn mà cả những rủi do”. Điều nay có thể thấy rõ khi cuộc khủng hoảng tài chính bắt đầu ở chấu á sau đó lan truyền trên toàn thế giới cùng với sự vỡ nợ và mất giá tiền tệ của Nga năm 1998. Hệ thống tài chính Mỹ đông cứng lại ngay sau khi một quỹ dự phòng với cái tên Quỹ Quản Lý Vốn dài hạn được rất ít người biết đến, có tổng tài sản trị giá trên 100 tỷ đô la Mỹ (Chủ yếu là tiền đi vay) bị sụp đổ. Cuộc khủng hoảng bắt đầu từ Bangkok tháng 7-1997 và sau đó đe dọa cả nền kinh tế thế giới – đã kéo dài cho tới gần hai năm sau mới thật sự chấm dứt vào tháng 3-1999, khi nền kinh tế Brazil cuôi cùng đã ổn định lại. – Trang 746.

Những lời bình về tác phẩm Những Đỉnh Cao Chỉ Huy

“Những đỉnh cao chỉ huy là lời giải thích rõ ràng nhất về vận mệnh của các nền kinh tế và thể chế chính trị từ chiến tranh thế giới thứ hai đến nay.” Kenneth Minogue, The wall Street Journal.

“Không cuốn sách nào mô tả toàn diện và sâu sắc về quá trình chuyển đổi kinh tế trên toàn cầu trong nửa thế kỷ vừa qua như tác phẩm này” – David J.Rothkopf, Foreign Affairs.

“Những đỉnh cao chỉ huy là tác phẩm đồ sộ… Nó thuật lại một câu chuyện hấp dẫn. Quan trọng hơn, nó thể hiện một trí tuệ uyên thâm.” – Michael Elliott, newsweek.

“Sự khái quát sâu rộng của tác phẩm Những đỉnh cao chỉ huy thật đang kinh ngạc; sự lôi cuốn của nó thật không thể cưỡng lại được; và ý nghĩa giáo dục quan trọng của nó là không thể phủ nhận… đã lâu lắm rồi tôi không đọc một cuốn sách mà tính trí tuệ và sự hấp đẫn lại hòa trộn một cách tài tình đến vậy” – Robert Heilbroner, Los Angeles Times Book Review.

Về tác giả

Dianel Yergin là tác giả của tác phẩm phần thưởng: Thiên sử thi về sự truy tìm dầu lửa, tiền và quyền lực (The Prize: The Epic Quest for oil, Money and power) và Hòa bình đổ vỡ (Stattered Peace), đồng tác giả tác phẩm Tương lai năng lượng (Energy Future) và Nước Nga 2010 (Rusia 2010). Ông là chỉ tịch của hiệp hội nghiên cứu năng lượng Cambridge.

Tác giả Dianel Yergin và Joseph Stanislaw

Dianel Yergin là chuyên gia nghiên cứu hàng đầu về nền kinh tê toàn câu. Ông đã tái hiện rõ nét những rủi do và cơ hội xuất hiện khi cán cân quyền lực chuyển dịch trên toàn thê giới giữa một bên là các chính phủ và một bên là các thị trường. Cuộc chiến toàn cầu đã và đang là ván đề trung tâm và nóng bỏng. Những đỉnh cao chỉ huy là cuốn sách thiết yếu để hiểu rõ cuộc chiến xác lập “luật chơi mới” trong thế kỷ XXI này.

Joseph Stanislaw là giám đốc hiệp hội nghiên cứu năng lượng Cambridge. Ông là một cố ván hàng đầu trên các thị trường và vũ đài chính trị thế giới. Tiến sĩ Joseph Stanislaw đã đi khắp thế giới, cố vấn cho các công ty và các quốc gia về chiến lược xử lý rủi ro cũng như các cơ hội trên thị trường mới phát triển.

 Nam Hải